ماهنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 13، شماره 6، شهریور 1399 ، شماره پی در پی 52

نوآوریهای تشبیه در غزلیّات بیدل دهلوی

صفحه (191 - 212)
غزاله ساجد ، امیرحسین ماحوزی (نویسنده مسئول)، شهین اوجاق علیزاده
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1398
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1398

چکیده

بیدل دهلوی نماینده تمام عیار سبک هندی است. وی تصاویر و خیالات شاعرانه سبک هندی را تکامل بخشیده است. بررسی تشبیه در غزلیّات او، بسیاری از ابهامات و تصاویر سبک هندی را برای ما آشکار میسازد. پژوهشگران در این مقاله با روش توضیحی- تحلیلی، به شیوه تقسیم بندی بروک رُز - که روشی دستوری و زبانشناسی است- به استخراج تشبیهات بیدل پرداخته اند؛ روشی که میتوان به وسیله آن به جهان ذهنی شاعر و دغدغه های فکری او پرداخت و جهانبینی شاعر را مورد مطالعه قرار داد .

در این پژوهش ویژگیهای برجسته ساختاری تشبیه های بیدل بر اساس طبقه بندی بروک رُز چیست؟

همچنین قلمروهای اساسی تشبیه در غزل بیدل کدام عرصه ها را در بر میگیرد؟

با این روش تحقیقات نشان داد، -بیدل دهلوی بیشتر از تشبیهات اسنادی- تشبیه های ربطی یا اسنادی، که"مشبّه" به "مشبّه به " اسناد مییابد -و ساختار آن به صورت ربط مستقیم مشبه و مشبه به است-در غزلیّاتش بهره برده است و به جرات میتوان این شیوه تشبیه را از برجسته ترین ویژگیهای ساختار تشبیهی او برشمرد. در مقایسه با سایرشاعران سبک هندی، اسلوب معادله و تشبیه های موازی از بسامد پایینتری در دیوان او برخوردار است. پس ازآن، خلق تشبیه های اضافی – فشرده او و ساختن ترکیبات اضافی نو و بدیع بیش از همه در غزلیّات او یافت میشود . قلمرو تشبیه های مکانی در دیوان او بسامد بیشتری دارد. در نهایت، بیشترین قلمرو تشبیه در دیوان بیدل تشبیه های مکان و سپس اشیا است.

کلمات کلیدی
بیدل , بیدل دهلوی , تشبیه , بروک رُز , سبک هندی

• استعاره در غزل بیدل، اکرمی، محمّدرضا(1390)، چاپ اول، تهران، انتشارات مرکز
• سفر در مه، پورنامداریان، تقی(1381)، چاپ اول، تهران، انتشارات نگاه
• بیدل، سپهری و سبک هندی، حسینی، سیّدحسن (1375) تهران، انتشارات سروش
• دیوان غزلیّات، دهلوی، بیدل به کوشش بهداروند،اکبر،(1392)، جلد اول، تهران، انتشارات نگاه
• دیوان غزلیّات، دهلوی، بیدل) به کوشش بهداروند، اکبر، (1392، جلد دوم، تهران، انتشارات نگاه
• معالم البلاغه، رجایی، محّمد(1376)، در علم معانی و بیان و بدیع، انتشارات دانشگاه شیراز
• درآمدی¬برزیبایی¬شناسی شعر (معانی وبیان)، سلاجقه، پروین (1382) چاپ اول، تهران، انتشارات چکاد
• نقد بیدل، سلجوقی، صلاح الدین (1380) تهران، انتشارات عرفان
• شاعر آیینه¬ها، شفیعی کدکنی، محمّدرضا(1379)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات آگه
• بیان، شمیسا، سیروس(1372)، تهران انتشارات فردوس
• از زبان¬شناسی به ادبیات، صفوی، کوروش(1390) جلد دوم، تهران، انتشارات سوره مهر
• ره¬یافتهایی در شعر بیدل، کاظمی، محمّد کاظم (1393) چاپ اول، تهران، انتشارات سوره
• بررسی تشبیه در کلیّات شمس، ماحوزی، امیرحسین (1390) چاپ اول، نشر دانشگاه آزاد اسلامی
• فرهنگ بدیعی، موسوی، میرنعمت الله (1382) چاپ اول، تبریز، انتشارات احرار
• استعاره، هاوکس، ترنس (1386) ترجمه فرزانه طاهری، چاپ سوم، تهران، نشر مرکز
• معانی و بیان همایی، جلال¬الدّین(1374)، تهران، مؤسسه نشر ه
• Brook Rose Mercury books 1963، Christine, A Grammar of metaphor, edition London